Hình xăm

Một lịch sử xa xưa và bí ẩn

Con người đã đánh dấu cơ thể họ bằng hình xăm trong hàng nghìn năm. Những thiết kế vĩnh viễn này – dù đơn giản hay phức tạp cũng thuộc về cá nhân – có thể là một lá bùa, một biểu tượng vị thế, tuyên ngôn tình yêu, dấu hiệu của niềm tin tôn giáo, trang sức hay thậm chí để trừng phạt. Joann Fletcher, nhà nghiên cứu thuộc khoa khảo cổ học của Đại học York tại Anh, đã thuật lại cho mọi người khắp thế giới về lịch sử hình xăm và ý nghĩa văn hóa của nó, từ xác ướp đóng băng 5,200 năm tuổi nổi tiếng Iceman đến những người Maori hiện đại ngày nay.

Đâu là bằng chứng sớm nhất của hình xăm?

Trong phạm vi hình xăm và cơ thể trên thực tế, những ví dụ sớm nhất của hình xăm là từ thời Ai Cập cổ và được thể hiện trên một vài xác ướp phụ nữ những năm 2000 trước Công nguyên. Nhưng theo một số khám phá gần đây trên xác ướp Iceman từ khu vực biên giới Ý – Áo trong năm 1991 và hình xăm của anh ta, thời điểm sớm nhất của hình xăm thậm chí còn trước đó vài ngàn năm vì anh ta được xác định niên đại carbon khoảng 5,200 năm tuổi.

Ông có thể miêu tả những hình xăm trên người Iceman và ý nghĩa của chúng?

Dựa trên những thảo luận với đồng nghiệp của tôi, Giáo sư Don Brothwell của Đại học York, một trong những chuyên gia đã khảo nghiệm xác ướp Iceman, sự phân bố của những dấu chấm và dấu x dưới gáy, đầu gối phải và mắt cá của anh ta tương ứng với khu vực bị trặc xương – dẫn đến thoái hóa, và giả thiết cho rằng chúng có lẽ được dùng để giảm đau khớp như một liệu pháp điều trị. Giả thiết này cũng lí giải sự phân bố “ngẫu nhiên” của chúng ở những vị trí khác trong cơ thể, những nơi hiếm khi được phô bày ra để chứng minh những hình xăm này là một hình thức đánh dấu địa vị hay cấp bậc.

Đâu là bằng chứng cho thấy người Ai Cập cổ đại có hình xăm?

Từ những bức tượng nhỏ có niên đại 4000-3500 năm trước Công nguyên đến những bức họa phụ nữ trong các lăng mộ những năm 1200 trước CN và cả những bức tượng nhỏ những năm 1300 trước CN; tất cả đều có hình xăm trên đùi; đó là những bằng chứng hiển nhiên cho việc phụ nữ có hình xăm trên cơ thể. Những khí cụ nhỏ bằng đồng được xác định như công cụ tạo hình xăm cũng được tìm thấy trong một thị trấn của Gurob ở phía Bắc Ai Cập và có niên đại 1450 năm trước CN. Dĩ nhiên, có cả những xác ướp với hình xăm, như xác ba phụ nữ đã nói với niên đại 2000 năm trước Công nguyên hay một vài xác ướp phụ nữ gần đây với những dấu hiệu vĩnh viễn được tìm thấy ở khu nghĩa trang Greco-Roman tại Akhmim

Chức năng của hình xăm là gì? Ai và vì sao họ lại xăm hình?

Bởi vì dường như xăm hình là hình thức đặc biệt dành riêng cho phụ nữ trong thời Ai Cập cổ đại, những xác ướp được tìm thấy với hình xăm thường bị bỏ qua bởi những nhà khảo cổ (nam), những người có lẽ cho rằng phụ nữ nằm trong “tình trạng không rõ ràng,” đôi khi được miêu tả trong một số trường hợp giống như “gái nhảy.” Tuy nhiên, có một xác ướp phụ nữ đã được chôn cất tại Deir el-Bahari (ngày nay là Luxor) trong khu vực chôn cất của hoàng gia và giới quý tộc, và chúng ta biết rằng ít nhất có một phụ nữ, vốn được miêu tả như “một người thiếp quý tộc”, thật ra lại là một nữ tu sĩ cao cấp tên Amunet như trên bia tưởng niệm của bà cho thấy.

Mặc dù việc cho rằng hình xăm là đánh dấu cho mại dâm hay có ý nghĩa bảo vệ phụ nữ khỏi những căn bệnh lây qua đường tình dục là ý nghĩ đã qua từ lâu, cá nhân tôi tin rằng việc xăm hình của phụ nữ Ai Cập cổ đại có vai trò điều trị và phục vụ dưới hình thức một bùa may vĩnh viễn trong suốt thời gian khó khăn của việc mang thai và hạ sinh. Điều này được củng cố bởi sự phân bố hình xăm, bao quanh vùng bụng, trên đùi và trên ngực, và cũng giải thích cho một số mẫu thiết kế nhất định, cụ thể là những chấm tạo thành hình lưới bao quanh bụng. Trong suốt thai kỳ, tạo hình này sẽ mở rộng theo một khuôn được bảo vệ, cùng với kiểu mà những tấm lưới hạt bao quanh xác ướp để bảo vệ chúng và “giữ mọi thứ bên trong.” Hình tượng thu nhỏ của vị thần giữ nhà Bes được vẽ trên đùi một lần nữa cho thấy chức năng của hình xăm như một phương thức bảo vệ cho việc sinh nở, bởi vì Bes là người bảo hộ cho phụ nữ trong khi sinh, và vị trí của ông ở phía trên đùi cũng cho thấy điều đó. Điều này giải thích tuyệt đối vì sao hình xăm là tập quán dành riêng cho phụ nữ.

Ai tạo ra hình xăm?

Miêu tả chính xác nhất có lẽ là dụng cụ giống như một mũi nhọn gắn với tay cầm bằng gỗ, có niên đại 3000 năm trước Công nguyên và được phát hiện bởi nhà khảo cổ học W. M. F. Petrie tại khu vực Abydos. Petrie cũng tìm thấy một bộ dụng cụ nhỏ bằng đồng giống như đã miêu tả ở trên với niên đại 1450 trước Công nguyên – giống như những mũi kim rộng và phẳng – tại khu đô thị cổ ở Gurob. Nếu buộc chặt chúng lại với nhau thành một bó, chúng có thể tạo ra những mẫu lặp lại của nhiều dấu chấm.

(Còn tiếp)