Dịch từ bài viết về The Fool trong Chương 3: The Opening Trumps: Symbols and Archetypes trong quyển “Seventy Eight Degrees of Wisdom” của Rachel Pollack.
Chúng ta đã nhìn vào một khía cạnh của The Fool, nhìn vào hình ảnh của tinh thần tự do tuyệt đối. Nhưng ta vẫn có thể nhìn vào The Fool từ một mặt khác – bước nhảy tiến vào thế giới nguyên hình của những quân bài.
Hãy tưởng tượng bạn đang bước vào một khung cảnh lạ lẫm. Thế giới của những nhà ma thuật, của những người treo ngược, và của những vũ công trong không khí toả sáng.Bạn có thể nhảy xuống từ một nơi nào đó trên cao, qua một hang động tăm tối, một mê cung, hoặc thậm chí leo xuống một cái lỗ thỏ trong lúc đang đuổi theo một chú thỏ ăn vận thời Victoria với đồng hồ bỏ túi. Bạn đi lối nào thì bạn cũng là thằng ngố, một khi bạn đã bước chân vào. Vì sao lại sục sạo trong thế giới sâu thẳm của nội tâm khi mà bạn có thể cứ ở lại an toàn trong bối cảnh thường ngày của công việc, nhà cửa, và gia đình? Herman Melville, trong quyển Moby Dick, đã cảnh báo độc giả đừng bao giờ dời một bước khỏi nẻo đời thường đã được xã hội trải ra dưới chân bạn. Bạn có thể không bao giờ quay trở lại nữa.
Thế nhưng, cho những kẻ sẵn lòng đón lấy cơ hội, bước nhảy có thể mang đến niềm vui, sự phiêu lưu; và sau rốt, cho những người can đảm tiếp tục lên đường khi mà vùng đất thần tiên đã trở nên đáng sợ hơn là vui thú, bước nhảy có thể mang lại tri thức, tĩnh tâm, và giải phóng. Điều thú vị là nguyên mẫu của The Fool xuất hiện trong thần thoại nhiều hơn so với những tôn giáo chính thống. Một nhà thờ đã được thể chế hoá hầu như không thể thúc đẩy con người đi xa hơn những giới hạn của chính thể chế đó. Thay vào đó, nhà thờ dựng lên một thiên đường an toàn từ chính những nỗi sợ trong cuộc sống. Thần thoại đi thẳng vào hạt nhân của những nỗi sợ đó, và trong thần thoại của tất cả các nền văn hoá đều có hình ảnh của Kẻ chơi khăm (1) – chuyên đâm thọt hối thúc những vị vua và những người anh hùng bất kỳ khi nào họ quay lưng lại với thế giới bên trong của sự thật.
Trong truyền thuyết về Vua Arthur, Merlin xuất hiện không chỉ như một nhà tiên tri và một nhà thông thái mà còn là một kẻ chơi khăm. Ông thường xuyên hiện diện trước Arthur trong bộ dạng hoá trang, có khi như một đứa trẻ, một gã ăn mày hoặc một lão tá điền. Vị vua trẻ vốn đã bị cuốn vào vòng hoa lệ, chẳng bao giờ nhận ra Merlin cho đến khi những cận thần chỉ ra rằng ngài đã bị lừa thêm một lần. Quan trọng hơn bất kì luật lệ hay chiến lược quân sự nào chính là khả năng nhìn xuyên qua những ảo ảnh. Những đại sư Đạo giáo nổi tiếng vì những tiểu xảo họ dùng với môn đồ của mình.
Nguyên mẫu của The Fool thậm chí được xuất hiện trong xã hội, thông qua những nhân vật có thật là các anh hề cung đình. Chúng ta đều biết hình ảnh từ Vua Lear về “chú hề”, được phép nói với đức vua những sự thật không ai dám nói. Ngày nay, những diễn viên hài kịch và các nhà châm biếm cũng sở hữu những đặc quyền tương tự.
Tại nhiều quốc gia, một lễ hội carnival hằng năm phóng thích tất cả những cuồng nhiệt phóng túng vốn đã bị ngăn lại trong suốt những quãng thời gian khác. Tình dục tự do hơn, nhiều luật lệ được bỏ qua, mọi người hoá trang xuống đường và Vua Hề được chọn để chủ trì đại lễ hội. Ngày nay, ở châu Âu và Bắc Mỹ, ngày đầu tháng Tư vẫn là “Ngày cá tháng tư”, thời điểm của những trò chơi khăm và chuyện cười.
Bức ảnh trên minh họa The Fool của Oswald Wirth. Là một phiên bản cổ hơn so với những lá bài Waite, ta thấy nguyên mẫu của một gã lang thang kệch cỡm hiện lên. Hình ảnh này được diễn giải theo nhiều cách, như một linh hồn trước khi được khai sáng, một đứa trẻ sơ sinh chào thế giới của trải nghiệm và nguyên tắc của hỗn loạn. Elizabeth Haich đưa ra một lý giải thú vị cho hình ảnh The Fool kì quặc của Oswald. Đặt anh chàng giữa lá Judgement và lá The World, bà miêu tả The Fool là cái mà thế giới bên ngoài nghĩ khi nó nhìn lên một ai đó đã được khai sáng. Bởi vì The Fool không đi theo những luật lệ của nó, không có những yếu điểm đời thường, chàng xuất hiện một cách kì quặc méo mó. Haich miêu tả khuôn mặt của The Fool như một mặt nạ, không phải do chàng mang vào mà áp đặt bởi thế giới bên ngoài. Lá bài cuối, The World, cũng vẫn là con người đã được khai sáng đó, nhưng nhìn từ bên trong, bởi chính anh ta.
Trong một số bộ bài, The Fool xuất hiện như anh hề cung đình phi thường, vượt xa những người khác xung quanh chàng. Danh hiệu của chàng là “Chàng Hề của Chúa” (2). Cụm từ này cũng được dùng để chỉ những anh ngố, những gã khờ vô hại, và những người bị bệnh động kinh nặng; người ta từng cho rằng tất cả họ đều có liên hệ hoàn toàn với một tri thức vĩ đại hơn vì họ không nằm trong cùng một thế giới với chúng ta.
Điển hình này còn được tiếp tục trong những huyền thoại phổ biến hiện đại. Và những bộ truyện tranh kỳ thú thể hiện chủ đề hoang đường kỳ ảo tốt hơn tiểu thuyết văn học. Trong Batman, đối thủ mạnh nhất của người anh hùng được gọi là Joker, một nhân vật không có quá khứ và luôn xuất hiện với lớp hóa trang điên dại của gã hề Joker trong những bộ bài. Lá Joker không phải là thừa kế từ lá The Fool như tôi và một số học giả Tarot từng nghĩ. Nó được phát minh ra bởi một câu lạc bộ poker ở New York như một “lá bài điên” để ván bài hấp dẫn hơn. Tuy nhiên, nó cũng gợi lên cùng một nguyên mẫu như lá The Fool, dựa trên những anh hề cung đình. Cuộc đối đầu giữa Batman và Joker gởi đến độc giả một thông điệp rõ ràng: đừng nổi loạn chống lại các giá trị xã hội. Làm theo luật và trật tự. Trong những năm gần đây, báo chí đã miêu tả Joker như một gã điên thay vì tội phạm. Đối với xã hội, lối đi của The Fool, bản năng thay vì luật lệ, chính là sự điên rồ nguy hiểm.
Đến lúc này chúng ta đã nhìn The Fool như “một người khác”, kẻ thúc giục chúng ta rời khỏi vùng thỏa mãn bằng những trò cười và cải trang của chàng. Khi là “chính mình”, The Fool thể hiện những người em ngố trong các câu chuyện xa xưa, bị các anh chị khinh miệt, nhưng cuối cùng lại có được hoàng tử hoặc công chúa nhờ vào sự sáng suốt bản năng và lòng tốt.
Hình ảnh tự thân của The Fool xuất hiện một cách đáng tò mò trong cổ tích nhiều hơn thần thoại. Thần thoại thể hiện những sức mạnh vĩ đại hơn ta; trong khi những câu chuyện cổ đơn giản cho phép ta thể hiện sự ngốc nghếch của chính mình.
Giống như “Boots” hay “Gluck” trong cổ tích, luôn có những con thú đồng hành giúp đỡ, The Fool trong hầu hết các bộ bài đi cùng với một người bạn. Trong bộ bài Waite là một chú chó đang nhảy lên, trong những bộ khác là mèo hoặc thậm chí cá sấu. Các con thú tượng trưng cho nguồn lực thiên nhiên và bản chất động vật của con người, hòa điệu cùng tinh thần bản năng. Những con chó thần thoại thường đáng sợ, chẳng hạn như Chó săn Địa ngục (3) săn đuổi những linh hồn lạc lối. Nhưng thật ra nó vẫn là cùng một con thú, chỉ có thái độ của chúng ta thay đổi. Chối từ bản chất bên trong của bạn và nó trở nên tàn bạo. Thuận theo nó và nó sẽ thật ôn hòa.
The Fool của Waite cầm một nhành hồng trắng. Hoa hồng tượng trưng cho niềm đam mê, trong khi màu trắng – màu truyền thống của sự thanh khiết – cùng với lối cầm hoa nhẹ nhàng cho thấy một niềm đam mê được nâng lên mức cao hơn. Người Hy Lạp nhìn thấy Eros, thần tình yêu, như một gã chơi khăm, khiến những người đứng đắn nhất hành động ngớ ngẩn. Nhưng kẻ nào đã thể hiện sự ngố của mình sẽ không bị xoay cuồng vì tình yêu. Người Hy Lạp cũng cho rằng Eros, trong những dạng khác, là nguồn sinh khí của vũ trụ này.
Chiếc túi đằng sau chàng chứa những trải nghiệm. Chàng không quăng nó đi, chàng không phải là kẻ dại dột, chúng chỉ không kiểm soát chàng theo cách mà ký ức và tổn thương thường kiểm soát cuộc đời chúng ta. Chiếc túi có hình đầu đại bàng, biểu tượng của tinh thần vươn cao. Bản năng mạnh mẽ của chàng lấp đầy và chuyển hóa tất cả trải nghiệm. Đại bàng cũng là biểu tượng của cung Bọ cạp dâng lên một mức độ cao hơn, tính dục trở thành tinh thần. Ý niệm về mối liên kết giữa tình dục và tinh thần sẽ xuất hiện trở lại trong lá The Devil.
The Fool mang trên vai một cây gậy, như một gã lang thang. Nhưng cây gậy đó thực ra là cây đũa phép, biểu tượng của quyền lực. The Magician và người điều khiển cỗ xe Chariot cũng cầm đũa phép, nhưng đầy tự chủ và ý thức về quyền năng.The Fool và The World Dancer cầm đũa phép của họ hồn nhiên đến mức chúng ta không hề chú ý đến. Có chuyện gì ngu ngốc hơn là dùng một cây đũa phép để mang túi? Chúng ta có thể tưởng tượng ra một chuyện cổ trong đó người em trai ngốc nghếch tìm thấy một cây gậy bên đường và mang nó theo, không hề nhận ra nó là cây đũa phép thất lạc của một phù thủy, thế nên cũng không bị hủy hoại như hai người anh đã dùng nó cho mục đích riêng của mình.
Đũa phép của The Fool có màu đen, trong khi của những lá khác màu trắng. Với chàng Ngố vô ý thức, nguồn lực tinh thần luôn nằm ở mức tiềm năng, luôn luôn sẵn sàng bởi vì chàng không chủ ý dẫn lối cho nó. Chúng ta có xu hướng hiểu nhầm màu đen, cho rằng đó là ma quỷ hoặc phủ nhận cuộc sống. Thay vào đó, màu đen có nghĩa là mọi thứ đều có thể, năng lượng bất tận của đời trước khi ý thức dựng lên bất kỳ ranh giới nào. Khi chúng ta sợ màu đen hoặc bóng tối, chúng ta sợ nguồn vô thức sâu thẳm của chính cuộc sống này.
Tương tự lá Joker, The Fool thuộc về bất kỳ nơi nào trong bộ bài, kết hợp với những lá khác. Chàng là nguồn sinh khí mang sức sống đến những hình ảnh tĩnh. Trong những lá Major Arcana, chàng có mặt ở những điểm chuyển hóa khó khăn, nhờ vào vị trí của chàng ở điểm bắt đầu, nơi xuất hiện chuyển hóa từ thế giới hằng ngày của những lá Minor Arcana đến thế giới của những nguyên mẫu. The Fool cũng giúp chúng ta nhảy qua khoảng cách giữa những dãy bài, từ Chariot đến Strength, từ Temperance đến Devil. Để đạt đến Chariot hay Temperance đòi hỏi một nỗ lực mạnh mẽ và lòng quả cảm, mà nếu không có sự sẵn sàng của The Fool để nhảy qua những lãnh thổ mới, ta gần như sẽ dừng lại với những gì ta đã đạt được.
The Fool còn thuộc về những lá bài ẩn dụ một hành trình khó khăn, chẳng hạn như The Moon và Death (quan sát con đường gập ghềnh trên những lá bài này), ở đó chàng đẩy chúng ta tiến lên mặc cho nỗi sợ của ta.
Trong những lá Minor Arcana, The Fool trước hết liên quan đến Wands – hành động, sự háo hức, không suy nghĩ. Nhưng nó cũng liên kết với Cups, nhấn mạnh vào trí tưởng tượng và bản năng. The Fool kết hợp hai suit này. Chúng ta sẽ thấy sự kết hợp giữa lửa và nước thể hiện con đường của chuyển hóa.
Cuối cùng ta sẽ nhắc đến vị trí của The Fool trong một quẻ bói. Tôi từng đề cập đến tầm quan trọng của việc giải đoán để hiểu rõ hơn về những lá bài. Hơn thế nữa, chúng giúp ta ứng dụng tri thức của lá bài vào đời sống thường ngày. Trong gieo quẻ, The Fool nói với ta về lòng quả cảm và sự lạc quan, thúc đẩy niềm tin trong chính ta và trong cuộc đời. Vào những giai đoạn khó khăn, khi ta chịu đựng áp lực phải trở nên thực dụng từ những người xung quanh, The Fool nhắc ta rằng có thể cái tôi bên trong mới mách bảo cho ta điều tốt nhất.
The Fool thường biểu trưng cho những khởi đầu, những bước nhảy can đảm vào một giai đoạn mới của cuộc sống, đặc biệt là khi bước nhảy đó bắt đầu từ một xúc cảm sâu thẳm thay vì một kế hoạch cẩn thận.
Những điều này thuộc về The Fool trong vị trí thông thường của nó. Chúng ta cũng phải cân nhắc ý nghĩa khi lá The Fool xuất hiện đảo ngược. Những người nghiên cứu Tarot luôn bất đồng về ý nghĩa đảo ngược. Những người áp dụng công thức thường chỉ lật ngược công thức, một cách đơn giản dẫn đến một vài giải đoán mà bỏ qua toàn bộ ý niệm của nghĩa đảo ngược. Nhưng ta có thể nhìn vào lá bài ngược để đào sâu về toàn bộ các mặt. Nói chung, một lá bài ngược cho thấy phẩm chất của lá đã bị chặn, bóp méo hoặc chuyển dòng.
Đối với The Fool, vị trí ngược trước hết chỉ ra việc thất bại không thể nghe theo bản năng. Nó còn là không bắt lấy cơ hội vào những thời điểm then chốt do sợ hãi hoặc dựa quá nhiều vào những kế hoạch và lời khuyên thực tiễn của kẻ khác.
Một ý nghĩa đảo ngược khác của The Fool xuất hiện để phản lại ý nghĩa nêu trên. Thiếu thận trọng, khinh suất, ý đồ điên rồ, tất cả nghe có vẻ đối lập với cẩn trọng quá mức. Thế nhưng chúng đều đến từ một yếu điểm: thất bại trong việc hành động từ bên trong. Kẻ thiếu cẩn trọng đặt ý thức hoặc sự ngu ngốc nhân tạo lên cuộc sống của hắn vì hắn không tin vào vô thức để dẫn lối hành động nhưng hắn lại sợ hãi với việc không làm gì.
Ý nghĩa đảo ngược này đưa ra một chiều khác của The Fool – ý thức rằng thời cơ vĩ đại phải được đón nhận vào đúng thời điểm. Sau rốt, có nhiều lúc ta cần sự cẩn trọng, và cần những lúc không làm gì cả. Điều cơ bản mà những nhà tiên tri dạy ta là không có hành động hay thái độ nào là đúng hoặc sai, trừ phi đặt chúng vào một bối cảnh hợp lý.
Tiến xa hơn vào Tarot, ta sẽ thấy ý niệm về thời điểm hợp lý lan khắp những lá bài, và thực ra chính là chìa khóa để sử dụng chúng theo đúng cách. Lá bài nằm chính giữa ba dãy (Major Arcana) trong bộ Rider, Justice, chính là để nói đến sự đáp lại phù hợp.
Nguồn: Rachel Pollack – “Seventy Eight Degrees of Wisdom”, Phần 1: Major Arcana, chương 3: The Opening Trumps: Symbols and Archetypes
Ghi chú:
(1) Trickster
(2) The Fool of God
(3) The Hound of Hell
——–
(The best style is the style you don’t notice – Somerset Maugham)
Comments